Poradnik Rodzina 500+ - Stowarzyszenie i Fundacja Rzecznik Praw Rodziców

1.1 Dla kogo są przeznaczone świadczenia z programu „Rodzina 500 +”?
Świadczenie wychowawcze z programu „Rodzina 500 plus” to regularne wsparcie przeznaczone dla rodziców i opiekunów wychowujących dzieci. Przysługuje: matce, ojcu, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka.

Kwota świadczenia w wysokości 500 zł miesięcznie przysługuje na:

każde drugie i kolejne dziecko w rodzinie bez względu na dochody rodziny,
pierwsze dziecko, jeśli rodzina spełnia kryterium dochodowe.

Świadczenie jest wypłacane do momentu ukończenia przez dziecko 18. roku życia.

Ze świadczenia mogą skorzystać obywatele Polski oraz – pod pewnymi warunkami – cudzoziemcy zamieszkujący terytorium RP.

1.2 Jakie są kryteria dochodowe, od których zależy przyznanie świadczenia na pierwsze dziecko?
Świadczenie wychowawcze przysługuje na pierwsze dziecko, jeśli:

dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 800 zł

lub

dochód na osobę w rodzinie nie przekracza 1200 zł, a którekolwiek z dzieci w rodzinie jest niepełnosprawne. Uwaga! Nie dotyczy to niepełnosprawności w stopniu lekkim.

1.3 Czy 500 zł to kwota netto („na rękę”)?
Tak, świadczenie wychowawcze nie podlega opodatkowaniu.

1.4 Jak należy rozumieć pojęcie „pierwszego dziecka”?
Pierwsze dziecko w rozumieniu ustawy oznacza jedyne lub najstarsze dziecko w rodzinie w wieku do ukończenia 18. roku życia. W przypadku bliźniąt będących najstarszymi dziećmi w rodzinie w wieku do 18. roku życia, pierwsze dziecko oznacza jedno z tych dzieci wskazane przez rodzica lub opiekuna prawnego. Po osiągnieciu przez najstarsze dziecko/dzieci pełnoletności, „pierwszym dzieckiem” staje się najstarsze niepełnoletnie dziecko w rodzinie.
Jeśli więc w rodzinie jest kilkoro dzieci, ale tylko jedno jest w wieku poniżej 18 lat, świadczenie będzie zależne od dochodu – taka rodzina będzie traktowana jak rodzina z jednym dzieckiem.
Dziecko w wieku do 25. roku życia, które pozostaje nadal na utrzymaniu rodziców, będzie jednak uwzględniane przy obliczaniu dochodu na osobę w rodzinie. Dzięki temu rodzice mogą nadal otrzymywać wsparcie na wychowanie jego młodszego brata lub siostry, jeśli dochód rodziny nie przekroczy obowiązującego progu. Do liczby członków rodziny uwzględnianych przy obliczaniu dochodu przypadającego na osobę zaliczane będą również dzieci, które ukończyły 25. rok życia, ale posiadają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności i przysługuje im świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy lub zasiłek dla opiekuna.

1.5 Czy po ukończeniu 18 roku życia, ale w przypadku gdy dziecko nadal się uczy, rodzic będzie otrzymywał świadczenie?
Nie, próg 18 roku życia to moment, kiedy rodzice definitywnie tracą uprawnienia do pobierania świadczenia wychowawczego. Nie ma tu znaczenia, czy dziecko nadal się uczy, czy nie. Dziecko pozostające na utrzymaniu rodziców do 25 roku życia będzie jednak uwzględniane przy obliczaniu dochodu na osobę w rodzinie, gdy rodzina stara się o świadczenie na pierwsze dziecko (najstarsze niepełnoletnie w rodzinie).

1.6 Czy świadczenie wychowawcze jest tylko dla małżeństw?
Nie. Rodzice mają prawo do świadczenia wychowawczego niezależnie od stanu cywilnego. „500 zł na dziecko” przysługuje zatem także rodzicom żyjącym w związkach nieformalnych, samotnym rodzicom oraz rodzicom po rozwodzie.

Zobacz też: punkt 6: PROGRAM 500+ A SKOMPLIKOWANE SYTUACJE RODZINNE – PRZYKŁADY

1.7 Czy samotna matka/samotny ojciec otrzyma świadczenie wychowawcze?
Podobnie jak pełnym rodzinom świadczenie wychowawcze przysługuje samotnym rodzicom na każde drugie i kolejne dziecko niezależnie od dochodów, oraz na pierwsze dziecko w przypadku spełniania kryterium dochodowego.

Przy przyznawaniu wsparcia na pierwsze dziecko dla samotnego rodzica będą stosowane te same zasady, które obowiązują w przypadku ustalania prawa do zasiłku rodzinnego (zgodnie z nimi taka osoba musi mieć na dziecko zasądzone alimenty od drugiego z rodziców, chyba że jest to niemożliwe, bo rodzic nie żyje, jest nieznany lub powództwo o ich ustalenie zostało oddalone). Dlatego osoby samotne, które nie mają zasądzonych alimentów powinny jak najszybciej złożyć w sądzie wniosek o powództwo alimentacyjne. Bardzo ważne jest, by złożyły również wniosek o zabezpieczenie powództwa. Wówczas sąd w terminie do 30 dni wyda takie zabezpieczenie. Jest to wystarczający dokument, który w tym przypadku należy dołączyć do wniosku o świadczenie z programu „Rodzina 500+”

1.8 Kto dostanie świadczenie, jeśli rodzice dziecka są po rozwodzie ?
Jeśli rodzice są po rozwodzie, świadczenie przysługiwać będzie temu, kto sprawuje faktyczną opiekę nad dzieckiem. Jeśli opieka zgodnie z orzeczeniem sądu sprawowana jest naprzemiennie, oboje rodzice mają prawo złożyć wniosek, a wysokość świadczenia będzie dzielona proporcjonalnie do liczby dni, w których opiekują się dzieckiem.

Jeżeli natomiast opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. Jeśli oboje rodzice złożą wniosek o świadczenie wychowawcze w związku z opieką nad tym samym dzieckiem, gmina ustali, kto sprawuje opiekę. W tym celu urząd miasta/gminy może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego w celu ustalenia osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem.

Zobacz też: punkt 6: PROGRAM 500+ A SKOMPLIKOWANE SYTUACJE RODZINNE – PRZYKŁADY

1.9 Czy dzieci z poprzednich związków są wliczane do rodziny?
Odmienne zasady dotyczą małżeństw i związków nieformalnych.
Związek nieformalny będzie uznany za rodzinę, jeśli oprócz dzieci z poprzednich związków para posiada co najmniej jedno wspólne dziecko. Wówczas świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko będzie uzależnione od kryterium dochodowego, a na pozostałe dzieci – będzie przysługiwało bez względu na dochód. Dotyczy to wszystkich dzieci wspólnie zamieszkujących i pozostających na utrzymaniu pary tworzącej związek nieformalny. Jeśli natomiast para żyjąca w związku nieformalnym nie posiada wspólnego dziecka, lecz wychowuje dzieci z poprzednich związków, kobieta i mężczyzna będą traktowani jak osobne rodziny (samotni rodzice).
Przykład:
Kobieta i mężczyzna, którzy nie zawarli związku małżeńskiego, wychowują wspólnie trójkę dzieci z poprzednich związków: dwójkę dzieci kobiety i jedno dziecko mężczyzny. Nie mają wspólnego dziecka. Kobieta otrzyma świadczenie na drugie dziecko, a na pierwsze tylko jeśli spełnia kryterium dochodowe. Mężczyzna otrzyma świadczenie na swoje jedyne dziecko tylko jeśli spełnia kryterium dochodowe.

Jeśli dzieci z poprzednich związków są wychowywane przez małżeństwo, ich rodzice/opiekunowie są uprawnieni do świadczenia wychowawczego na normalnych zasadach, nawet wtedy gdy nie posiadają wspólnego dziecka (na drugie i kolejne wychowywane dziecko otrzymają świadczenie bez względu na dochód, na pierwsze – jeśli spełniają kryterium dochodowe).

Zobacz też: punkt 6: PROGRAM 500+ A SKOMPLIKOWANE SYTUACJE RODZINNE – PRZYKŁADY

1.10 Czy 500 złotych przysługuje również na dzieci adoptowane?
Tak, świadczenie wychowawcze przysługuje na takich samych zasadach jak w przypadku dzieci biologicznych.

1.11 Czy rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka również otrzymają świadczenie wychowawcze ?
Tak. Na wszystkie dzieci przebywające w pieczy zastępczej przysługuje „dodatek wychowawczy” w wysokości świadczenia wychowawczego tj. obecnie 500 zł miesięcznie. Dodatek będzie przysługiwać niezależnie od dochodu na każde dziecko w wieku do ukończenia 18 roku życia, umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka. Od kwoty dodatku nie jest odprowadzany podatek. Wnioski można składać w Powiatowych Centrach Pomocy Rodzinie.

1.12 Kiedy świadczenie wychowawcze nie przysługuje?
Świadczenie wychowawcze nie przysługuje jeżeli:

dziecko pozostaje w związku małżeńskim,
dziecko zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie albo w pieczy zastępczej,
pełnoletnie dziecko ma ustalone prawo do świadczenia wychowawczego na własne dziecko,
członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wychowawczego.

1.13 Czy kryterium dochodowe i kwota świadczenia będzie ulegać zmianom?
Kwota świadczenia oraz wysokość kryterium dochodowego mogą być podwyższone w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, na podstawie analizy wskaźnika inflacji. Pierwsza weryfikacja kryterium dochodowego i wysokości świadczenia (i ich ewentualne podwyższenie) planowana jest na 1 października 2019 r.

2. SKŁADANIE WNIOSKÓW, USTALANIE PRAWA DO ŚWIADCZENIA I WYPŁATA

2.1 Gdzie i w jakiej formie można złożyć wniosek o świadczenie 500+?
Wnioski można składać osobiście, pocztą oraz drogą elektroniczną.

Wniosek można złożyć osobiście lub wysłać pocztą do urzędu miasta/gminy. Część miejscowości uruchamia też dodatkowe punkty (np. szkoły, przedszkola). Warto sprawdzić na stronie internetowej swojego urzędu miasta/gminy listę punktów przyjmujących wnioski.

Złożenie wniosków drogą elektroniczną umożliwiają cztery kanały:

portal Empatia, prowadzony przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej www.empatia.mrpips.gov.pl,
Platforma Usług Elektronicznych – PUE Zakładu Ubezpieczeń Społecznych https://pue.zus.pl/
elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej (ePUAP) http://epuap.gov.pl/wps/portal
systemy bankowości elektronicznej banków, które przystąpiły do programu „Rodzina 500 plus”.

W trzech pierwszych przypadkach wymagane jest posiadanie tzw. profilu zaufanego ePUAP lub podpisu elektronicznego. Aby utworzyć profil zaufany ePUAP, trzeba założyć konto i złożyć wniosek na stronie www.epuap.gov.pl, a następnie udać się do najbliższego urzędu, w którym można potwierdzić założenie profilu. Po tej czynności będzie można załatwiać różne sprawy urzędowe przez internet, jednak przy samym założeniu profilu zaufanego jednorazowa wizyta w punkcie potwierdzeń jest konieczna. Szczegóły m.in. TUTAJ

Zaletą złożenia wniosku przez system bankowości elektronicznej jest brak konieczności spełnienia tych dodatkowych warunków (nie trzeba posiadać profilu zaufanego ani podpisu elektronicznego).

2.2 Kiedy należy ponownie złożyć wniosek?

Wnioski o świadczenie wychowawcze na kolejny okres, trwający od 1 października 2018 r. do 30 września 2019 r., można składać od 1 lipca online przez stronę Ministerstwa Rodziny empatia. mrpips.gov.pl, przez bankowość elektroniczną lub przez portal PUE ZUS , a od 1 sierpnia drogą tradycyjną (papierową), czyli osobiście w urzędzie lub za pośrednictwem poczty.

Jeśli wniosek o świadczenie wychowawcze zostanie złożony:

do 31 sierpnia – przyznanie i wypłata świadczenia wychowawczego za październik nastąpi do 31 października
we wrześniu – przyznanie i wypłata świadczenia za październik i listopad nastąpi nie później niż do 30 listopada
w październiku – przyznanie i wypłata świadczenia za październik, listopad i grudzień nastąpi nie później niż do 31 grudnia
w listopadzie – przyznanie i wypłata świadczeń przysługujących od miesiąca złożenia wniosku, następuje do dnia 31 stycznia następnego roku
od 1 grudnia do 31 stycznia następnego roku – przyznanie i wypłata świadczeń przysługujących od miesiąca złożenia wniosku następuje do ostatniego dnia lutego następnego roku

2.3 W jaki sposób można złożyć wniosek drogą bankowości elektronicznej?
Najpierw należy sprawdzić (np. na stronie banku), czy bank, w którym posiadamy konto, przystąpił do programu „Rodzina 500+” i umożliwia złożenie wniosku. Jeśli tak, należy zalogować się na swoje konto w banku i odnaleźć zakładkę „Rodzina 500 plus”, pod którą będzie wniosek. Wniosek wypełnia się bezpośrednio na stronie banku. W razie potrzeby należy załączyć konieczne dokumenty. Po wypełnieniu wniosku otrzymamy potwierdzenie, że został on złożony – mailowo albo poprzez wewnętrzny komunikator banku. Wniosek jest przez bank przekazywany do urzędu miasta/gminy. Następnie z urzędu otrzymamy listownie decyzję administracyjną dot. przyznania świadczenia.

2.4 W jakiej formie będą wypłacane świadczenia?
Można wybrać preferowaną przez siebie formę wypłaty świadczenia: przelew na konto lub osobisty odbiór w kasie urzędu gminy/ośrodka pomocy społecznej.

2.5 Jakie dokumenty należy dołączyć do wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego?
W przypadku, gdy rodzic/opiekun ubiega się o świadczenie wychowawcze na pierwsze dziecko (a więc musi wykazać spełnienie kryterium dochodowego), do wniosku dołącza:

zaświadczenia lub oświadczenia dokumentujące wysokość innych dochodów niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych – jeśli członkowie rodziny osiągają takie dochody,
zaświadczenia z urzędu skarbowego zawierające dane dotyczące opodatkowania działalności podlegającej opodatkowaniu na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne – ryczałt ewidencjonowany lub karta podatkowa, dotyczące członków rodziny osiągających takie dochody,
w przypadku zmiany sytuacji dochodowej – dokumenty potwierdzające utratę dochodu lub uzyskanie dochodu oraz ich wysokość.

Część niezbędnych informacji do ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego gmina jest zobowiązana pozyskać samodzielnie – dotyczy to:

informacji o dochodzie podlegającym opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych,
weryfikacji danych tj. imię i nazwisko, datę urodzenia, numer PESEL, stan cywilny, obywatelstwo i płeć,
informacji o wysokości składek na ubezpieczenie zdrowotne,
informacji o legitymowaniu się odpowiednim orzeczeniem.

Jeśli rodzina wnioskuje o świadczenie na drugie i kolejne dziecko, co do zasady nie musi dołączać dodatkowych dokumentów.
W pewnych sytuacjach mogą być jednak wymagane dodatkowe dokumenty (przy składaniu wniosku o świadczenie zarówno na pierwsze, jak i kolejne dzieci):

kopia/skan dokumentów, które dotyczą adopcji dziecka — w przypadku rodziców adoptowanego dziecka,
kopia/skan prawomocnego orzeczenia sądu o rozwodzie albo separacji — gdy rodzice są po rozwodzie albo w separacji,
kopia/skan orzeczenia sądu opiekuńczego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka — jeśli osoba składająca wniosek jest opiekunem prawnym dziecka,
kopia/skan karty pobytu – w przypadku cudzoziemców,
kopia/skan zezwolenia na pobyt czasowy w związku z pracą w zawodzie, który wymaga wysokich kwalifikacji — w przypadku cudzoziemców, którzy nie są obywatelami Unii Europejskiej, Europejskiego Obszaru Gospodarczego albo Szwajcarii.

W zależności od indywidualnej sytuacji rodziny gmina będzie mogła zażądać udokumentowania innych, istotnych dla przyznania świadczenia wychowawczego okoliczności. Ich udokumentowanie może się jednak odbyć poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenia fałszywych zeznań.

2.6 Jakie są zasady obliczania dochodu przy ustalaniu prawa do świadczenia na pierwsze dziecko?
Przy wyliczaniu dochodu na osobę w rodzinie uwzględniane będą dochody z różnych źródeł uzyskiwane w kraju i za granicą takie jak: praca etatowa, umowy cywilnoprawne, działalność gospodarcza, najem mieszkania, emerytury, renty, dochody z gospodarstw rolnych, zasiłek macierzyński, świadczenie rodzicielskie, stypendia socjalne. Do dochodu będą także wliczane otrzymywane alimenty. Rodzic płacący alimenty z kolei może je od dochodu odliczyć.
Do dochodu nie będą natomiast wliczane świadczenia, które nie obejmuje definicja dochodu w ustawie o świadczeniach rodzinnych tj.: świadczenia rodzinne (nie dotyczy to świadczenia rodzicielskiego w wys. 1000 zł otrzymywanego przez rok po urodzeniu dziecka), świadczenia z pomocy społecznej, świadczenie pielęgnacyjne.
Samo świadczenie wychowawcze nie będzie wliczane do dochodu przy ustalaniu prawa do świadczeń z innych systemów wsparcia (nie będzie miało wpływu na wypłatę zasiłków z pomocy społecznej, rodzinnych, świadczeń alimentacyjnych, dodatków mieszkaniowych itp.)
Prawo do świadczenia wychowawczego na okres rozpoczynający się 1 października 2018 r. ustala się na podstawie dochodu osiągniętego w roku kalendarzowym 2017 r.
Jeśli w międzyczasie nastąpiła zmiana sytuacji dochodowej gospodarstwa domowego (np. jeden rodzic stracił lub rozpoczął pracę) należy to udokumentować i uwzględnić w składanym wniosku.

UWAGA! Jeśli członek rodziny utracił dochód z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub dochód z tytułu wyrejestrowania i w okresie 3 miesięcy, licząc od dnia utraty dochodu, uzyskał dochód u tego samego pracodawcy lub zleceniodawcy lub zamawiającego dzieło lub ponownie rozpoczął pozarolniczą działalność gospodarczą, nie stosuje się przepisów o utracie dochodu. W takim przypadku prawo do świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko zostanie ustalone w oparciu o pierwotny dochód z tytułu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

2.7 Czy przed przyznaniem świadczenia oprócz analizy dokumentów urzędnicy mogą w inny sposób sprawdzać sytuację rodziny?
Gdy urzędnicy analizujący wniosek będą mieli wątpliwości co do zgodności złożonych dokumentów z rzeczywistością, np. co do faktu sprawowania opieki nad dziećmi lub liczby członków gospodarstwa domowego, może zostać przeprowadzony wywiad środowiskowy. Wywiad taki przeprowadzają pracownicy ośrodka pomocy społecznej.

Jeśli rodzina uniemożliwi przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, urząd gminy może odmówić przyznania świadczenia lub wstrzymać jego wypłatę.

2.8 Co się stanie w przypadku złożenia źle wypełnionego wniosku o świadczenie wychowawcze lub braku wymaganych dokumentów?
Jednostka realizująca świadczenie wychowawcze wzywa pisemnie osobę ubiegającą się o świadczenie do poprawienia wniosku lub uzupełnienia dokumentów w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Niezastosowanie się do wezwania skutkuje pozostawieniem wniosku bez rozpatrzenia.

2.9 Niedługo powiększy się nam rodzina. Czy świadczenie wychowawcze na nowo narodzone dziecko przysługuje już od dnia urodzenia? Kiedy złożyć wniosek?
Tak, świadczenie przysługuje od dnia urodzenia. Kwotę świadczenia wychowawczego przysługującą za niepełny miesiąc ustala się, dzieląc kwotę 500 zł przez liczbę wszystkich dni kalendarzowych w miesiącu urodzenia dziecka, a otrzymaną kwotę mnoży się przez liczbę dni kalendarzowych, za które to świadczenie przysługuje (od dnia urodzenia do końca miesiąca włącznie). Uzyskaną kwotę zaokrągla się do 10 groszy w górę.

W okresie startowym tj. od 1 kwietnia do 1 lipca 2016 r. włącznie rodzic ma 3 miesiące na złożenie wniosku – na przykład jeśli dziecko urodziło się w połowie kwietnia, wniosek można złożyć do 1 lipca, przy czym pierwsza wypłata będzie zawierała wyrównanie świadczenia od połowy kwietnia. Po 1 lipca nie będzie wypłacane wsteczne wyrównanie. Świadczenie będzie przysługiwać od miesiąca złożenia wniosku, a więc jeśli rodzice chcą otrzymać świadczenie za miesiąc, w którym urodziło się dziecko (kwotę proporcjonalną do liczby dni miesiąca od dnia narodzin), muszą zdążyć ze złożeniem wniosku przed końcem tego miesiąca.

2.10 Jakie są najczęściej popełniane błędy przy wypełnianiu wniosku?

Najwięcej błędów we wnioskach dotyczy pominięcia niektórych członków rodziny w części I punkt 4, a także innych danych osobowych:

pominięcie informacji o pierwszym dziecku – UWAGA! Bez względu na to, czy ubiegamy się o świadczenie na pierwsze dziecko, czy tylko na drugie i kolejne, we wniosku muszą znaleźć się kompletne dane pierwszego dziecka (część I punkt 4)
brak wskazania współmałżonka w składzie rodziny (część I punkt 4)
brak numerów PESEL członków rodziny
niekompletne dane teleadresowe

Jeśli we wniosku pojawiły się błędy, urząd poprosi o ich korektę. Informację o tym rodzic otrzyma w pierwszej kolejności drogą mailową. Jeśli osoba ubiegająca się o świadczenie sama zorientowała się, że popełniła błędy, może, nie czekając na maila z urzędu gminy, złożyć raz jeszcze poprawny wniosek online lub złożyć wyjaśnienie w urzędzie gminy.

3. ŚWIADCZENIE WYCHOWAWCZE A INNE ŚWIADCZENIA/ZASIŁKI

3.1 Czy pobieranie świadczenia wychowawczego spowoduje utratę innych świadczeń?
Nie. Świadczenie wychowawcze nie będzie wliczane do dochodu przy ustalaniu prawa do świadczeń z innych systemów wsparcia – w szczególności nie będzie miało wpływu na wypłatę zasiłków z pomocy społecznej, rodzinnych, świadczeń z Funduszu Alimentacyjnego oraz dodatków mieszkaniowych.

3.2 Czy do dochodu obliczanego w celu ustalenia prawa do świadczenia na pierwsze dziecko wlicza się alimenty oraz świadczenia z Funduszu Alimentacyjnego?
Tak, te świadczenia są wliczane do dochodu, od którego zależy przyznanie świadczenia na pierwsze dziecko.

3.3 Czy do dochodu obliczanego w celu ustalenia prawa do świadczenia na pierwsze dziecko wlicza się ulgę podatkową na dzieci?
Tak, urzędnicy weryfikujący wniosek uwzględnią informacje ze złożonego rocznego zeznania podatkowego, w tym kwotę otrzymanej ulgi prorodzinnej – zwiększy ona łączną kwotę dochodu w roku, który będzie podstawą obliczenia dochodu na osobę w rodzinie.

3.4 Czy do dochodu obliczanego w celu ustalenia prawa do świadczenia na pierwsze dziecko wlicza się świadczenia rodzinne i z pomocy społecznej?
Nie, otrzymywane świadczenia rodzinne i z pomocy społecznej (także np. zasiłek pielęgnacyjny) nie będą wliczane do dochodu branego pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczenia na pierwsze dziecko.

4. NADZÓR NAD WYKORZYSTANIEM ŚRODKÓW I UTRATA ŚWIADCZENIA

4.1 Czy pracownicy pomocy społecznej będą mogli sprawdzić, na co rodzina wydaje pieniądze?
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej deklaruje, że w założeniach programu „Rodzina 500+” nie ma zamysłu kontrolowania tego, w jaki sposób rodziny wydają otrzymywane pieniądze. Ustawa przewiduje jednak mechanizmy zapobiegające „marnotrawieniu świadczeń” lub zapobiegania „wydatkowaniu świadczenia niezgodnie z jego przeznaczeniem” – z założenia możliwe do zastosowania w nadzwyczajnych sytuacjach. Jest to rozwiązanie analogiczne do tego, które obowiązujące od wielu lat w ustawie o świadczeniach rodzinnych.
W przypadku sygnałów o marnotrawieniu świadczenia u rodziny będzie mógł zostać przeprowadzony wywiad środowiskowy. W razie stwierdzenia nieprawidłowości pracownik organu wypłacającego świadczenie 500 zł na podstawie informacji od pracownika socjalnego będzie mógł zamienić gotówkę na pomoc rzeczową (np. jedzenie, ubrania, lekarstwa itp.) lub zadecydować o przekazaniu świadczenia w formie opłacania usług (np. opłata za pobyt dziecka w żłobku, przedszkolu itp.). Może to dotyczyć części lub całości kwoty świadczenia.
W ustawie nie ma szczegółowych zapisów dotyczących tego, co właściwie oznacza pojęcie „marnotrawienia środków” lub „wydatkowania niezgodnie z przeznaczeniem”, nie ma też przepisów wykonawczych, które by te kwestie regulowały. W praktyce więc wiele zależy od oceny sytuacji i decyzji urzędników.

4.2 Jakie będą konsekwencje uniemożliwienia wywiadu środowiskowego?
Jeśli rodzina uniemożliwi przeprowadzenie wywiadu środowiskowego lub odmówi złożenia wyjaśnień, konsekwencją może być odmowa przyznania świadczenia lub wstrzymanie jego wypłaty.

4.3 Kiedy wypłata świadczenia wychowawczego może zostać wstrzymana?
Wstrzymanie wypłaty świadczenia może wystąpić gdy:

osoba pobierająca świadczenie uniemożliwi przeprowadzenie wywiadu środowiskowego lub nie udzieli podczas tego wywiadu wyjaśnień co do okoliczności objętych wywiadem,
osoba pobierająca świadczenie wychowawcze nie udzieli w wyznaczonym terminie lub odmówi udzielenia wyjaśnień co do okoliczności, które mogą mieć istotny wpływ na prawo do świadczenia,
przez trzy kolejne miesiące kalendarzowe świadczenie nie zostanie podjęte przez osobę uprawnioną.

4.4 Jak można wznowić wypłatę wstrzymanego świadczenia?
Jeśli powodem wstrzymania wypłaty świadczenia była odmowa przeprowadzenia wywiadu lub udzielenia wyjaśnień, powrót do wypłaty świadczenia wychowawczego może nastąpić od miesiąca, w którym przeprowadzono wywiad lub wpłynęły wyjaśnienia, do końca okresu, w jakim przysługuje świadczenie wychowawcze (jeżeli dana osoba spełnia warunki określone w ustawie). Świadczenie nie przysługuje za poprzednie miesiące przed dostarczeniem wyjaśnień lub przeprowadzeniem wywiadu.
Jeśli powodem wstrzymania wypłaty świadczenia był brak podjęcia świadczenia przez 3 miesiące – w przypadku zgłoszenia się danej osoby po upływie 3 miesięcy, wypłaca się jej świadczenie wychowawcze za cały okres wstrzymania, jeżeli osoba ta spełnia warunki określone w ustawie. Jeżeli wznowienie wypłaty wstrzymanego świadczenia wychowawczego nie nastąpi do końca okresu, w jakim przysługuje świadczenie wychowawcze, prawo do świadczenia wychowawczego za ten okres wygasa.

4.5 Czy mam obowiązek zgłosić wzrost dochodu na osobę w rodzinie, który powoduje przekroczenie kryterium dochodowego świadczenia na pierwsze dziecko?
Tak, jeśli w trakcie okresu, na który zostało przyznane świadczenie na pierwsze dziecko, nastąpi wzrost dochodu na osobę w rodzinie, i rodzina nie spełnia już kryterium dochodowego 800/1200 zł na osobę w rodzinie, należy zgłosić to w urzędzie miasta/gminy.

4.6 Po jakim czasie następuje utrata prawa do świadczenia na pierwsze dziecko w przypadku wzrostu dochodu na osobę w rodzinie?
Jeśli dochód w rodzinie otrzymującej świadczenie na pierwsze dziecko wzrośnie powyżej 800/1200 zł na osobę w rodzinie (1200 zł w przypadku, gdy w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne) świadczenie nie przysługuje od miesiąca następującego po pierwszym miesiącu od miesiąca, w którym dochód został osiągnięty.

4.7 Co dzieje się w sytuacji, gdy nienależnie pobrano świadczenie wychowawcze?
Osoby, które pobrały świadczenie wychowawcze nienależnie będą zobowiązane do jego zwrotu w całości wraz z odsetkami ustawowymi. Należności z tytułu nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego podlegają egzekucji, mogą być też potrącone z wypłacanego świadczenia wychowawczego, świadczeń rodzinnych lub zasiłków dla opiekunów. Należności te ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat, licząc od dnia, w którym decyzja o ustaleniu i zwrocie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego stała się ostateczna. Bieg przedawnienia przerywa:

odroczenie terminu płatności należności,
rozłożenie spłaty należności na raty,
zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym dłużnik został powiadomiony.

Urząd miasta/gminy, który wydał decyzję w sprawie nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego, może umorzyć kwoty nienależnie pobranego świadczenia wychowawczego łącznie z odsetkami w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności dotyczące sytuacji rodziny.

4.8. Czy komornik może zająć świadczenie?
Komornik nie ma prawa zająć świadczenia wychowawczego, nie podlega ono egzekucji. Rodzice/opiekunowie posiadający nieuregulowane zadłużenie powinni jednak wybrać gotówkę jako sposób wypłaty świadczenia. Jeśli środki będą przekazywane na konto bankowe, mogą zostać zajęte przez komornika mimo tego, że zgodnie z prawem nie podlegają egzekucji. Komornik nie ma bowiem obowiązku weryfikować pochodzenia pieniędzy przed zajęciem rachunku.

5. PROGRAM 500+ A ŚWIADCZENIA W INNYCH KRAJACH; UPRAWNIENIA CUDZOZIEMCÓW

5.1 Czy w innych krajach europejskich rodzice otrzymują podobne wsparcie?
W większości krajów europejskich funkcjonują analogiczne powszechne świadczenia, przy czym w części z nich kwota świadczenia na dziecko wzrasta wraz z liczbą dzieci (ma charakter progresywny). Przykładowo: we Francji świadczenie wynosi 130-167 euro/mies. od drugiego dziecka, w Wielkiej Brytanii 14-20 funtów tygodniowo, w Niemczech – 184-215 euro/mies. na dziecko, w Irlandii – 135 euro/mies., w Danii 124-199 euro/mies., w Estonii – 45-100 euro/mies., na Węgrzech – 40-55 euro/mies.

5.2 Czy otrzymam świadczenie wychowawcze, jeśli mąż pracuje za granicą i tam pobiera już zasiłek na dzieci?
Jeśli członkowi rodziny przysługuje za granicą na dziecko świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia wychowawczego, zasadniczo w Polsce świadczenie wychowawcze nie będzie przysługiwało. W szczególnych przypadkach jednak może ono przysługiwać, jeśli tak stanowią przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy międzynarodowe o zabezpieczeniu społecznym dotyczące danego kraju.

Jeśli natomiast okaże się, że kwota otrzymywana za granicą jest niższa od tej, która przysługiwałaby w Polsce (i część rodziny przebywa w Polsce), Polska wypłaci tzw. dodatek dyferencyjny (różnicę między wysokością świadczeń w obu krajach).
Szczegółowe rozwiązania są uzależnione od kraju pobytu. Jeśli ktoś z członków rodziny przebywa za granicą (w kraju, w którym mają zastosowanie przepisy o wzajemnej koordynacji świadczeń), wniosek o przyznanie świadczenia zostanie skierowany do urzędu marszałkowskiego województwa i tam zostanie podjęta decyzja w sprawie przyznania świadczenia wychowawczego.

5.3 Czy należy wykazać we wniosku każdy pobyt za granicą? Jakich krajów to dotyczy?
Obowiązek wskazania we wniosku faktu przebywania poza granicami Polski nie dotyczy wyjazdu lub pobytu turystycznego, leczniczego lub związanego z podjęciem przez dziecko kształcenia poza granicami Polski.

Ponadto, obowiązek ten dotyczy tylko tych krajów, w których mają zastosowanie przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Chodzi o następujące państwa:
Austria, Belgia, Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Liechtenstein, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Norwegia, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Szwajcaria, Szwecja, Węgry, Włochy, Wielka Brytania.

5.4 Rodzina jest rozdzielona z powodu emigracji zarobkowej na terenie UE. Część rodziny mieszka w Polsce, część za granicą – w jakim kraju należą się świadczenia?
Zgodnie z przepisami unijnymi pierwszeństwo w wypłacie świadczeń ma państwo, w którym wykonywana jest praca , w dalszej kolejności – decyduje fakt pobierania emerytury/renty, a na końcu – miejsce zamieszkania. Odpowiedź będzie więc zależeć od sytuacji zawodowej obojga rodziców oraz miejsca zamieszkania dzieci.

Przykład 1 – Oboje rodzice decydują się na podjęcie pracy w Czechach, a dzieci pozostawiają w Polsce pod opieką dziadków. Pierwszeństwo w tej sytuacji ma czeskie ustawodawstwo – rodzice tam powinni złożyć wniosek o świadczenia rodzinne. Polska jest w drugiej kolejności – ze względu na zamieszkiwanie dzieci w Polsce może jedynie wypłacić dodatek dyferencyjny (w sytuacji, gdy kwota świadczeń rodzinnych przyznana w Czechach byłaby niższa niż przysługująca w Polsce).
Przykład 2 – Mąż pracuje w Wielkiej Brytanii. Matka z dwójką dzieci mieszka w Polsce i nie pracuje. Pierwszeństwo w wypłacie świadczeń ma Wielka Brytania. W sytuacji, gdyby kwota przysługująca w Polsce przekraczała świadczenie przyznane na dzieci w Wlk. Brytanii, zostanie w Polsce wypłacony dodatek dyferencyjny.
Przykład 3 – Mąż pracuje w Wielkiej Brytanii. Matka z dwójką dzieci mieszka w Polsce i pracuje zawodowo. Gdy oboje rodzice pracują, pierwszeństwo w wypłacie świadczeń ma to państwo, w którym przebywają dzieci. Wielka Brytania może jedynie wypłacić dodatek dyferencyjny.

Uwaga! W sytuacji, gdy jeden z rodziców przebywa za granicą, warto wypełnić wniosek z uwzględnieniem pierwszego dziecka, nawet jeśli rodzina przekracza kryterium dochodowe 800/1200 zł na osobę. Może się okazać, że w świetle przepisów o koordynacji świadczeń, kwota na pierwsze dziecko przysługuje. Jego nieuwzględnienie mogłoby spowodować zmniejszenie przysługujących świadczeń.

5.5 Czy cudzoziemcy przebywający w Polsce mają prawo do otrzymywania świadczenia wychowawczego?
Cudzoziemcy mają prawo do otrzymywania świadczenia wychowawczego w następujących przypadkach:

jeśli stosuje się do nich przepisy o koordynacji zabezpieczenia społecznego (dotyczy to krajów Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego/Szwajcarii – patrz pyt. 5.3),
jeżeli wynika to z wiążących Polskę umów dwustronnych o zabezpieczeniu społecznym (umowy takie wiążą obecnie Polskę z: Czarnogórą, Serbią, Bośnią i Hercegowiną, Macedonią, Kanadą, USA, Koreą Płd., Australią, Ukrainą, Mołdawią),
jeśli przebywają wraz z członkami rodzin w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt czasowy w celu wykonywania pracy w zawodzie wymagającym wysokich kwalifikacji,
gdy posiadają kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy” i przebywają w Polsce wraz z członkami rodzin – nie dotyczy to obywateli państw trzecich (spoza UE, Europejskiego Obszaru Gosp. i Szwajcarii) mających zezwolenie na pracę na okres do 6 miesięcy, przyjętych w celu podjęcia studiów oraz mających prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy.

6. PROGRAM 500+ A SKOMPLIKOWANE SYTUACJE RODZINNE – PRZYKŁADY

6.1 Jestem w trakcie sprawy rozwodowej, mąż się wyprowadził, mieszkam z dwójką naszych dzieci. Mąż dobrowolnie płaci 1000 zł alimentów. Jestem bezrobotna bez prawa do zasiłku. Po uwzględnieniu zarobków męża, przekraczamy limit dochodów 800 zł/os. Czy mogę ich nie uwzględniać i złożyć wniosek o świadczenie także na pierwsze dziecko jako samotny rodzic?
Nie. Dopóki formalnie nie zostanie orzeczony rozwód lub separacja (chodzi o prawomocny wyrok), nie może się Pani uważać za samotnego rodzica. Dochody męża będą więc brane pod uwagę przy ustaleniu prawa do świadczenia na pierwsze dziecko, musi go Pani uwzględnić we wniosku wśród członków rodziny. Jeśli więc dochody męża podzielone na 4 przekraczają kwotę 800 zł, nie otrzyma Pani teraz świadczenia na pierwsze dziecko (tylko na drugie). Dopiero po orzeczonym rozwodzie/separacji może Pani złożyć wniosek jako samotna matka, z wykazaniem przyznanych alimentów.

6.2. Wychowujemy z mężem dwójkę dzieci, żadne z nich nie jest wspólne: ja mam córkę z poprzedniego związku, mąż ma syna. Chłopiec jest starszy. Mąż nie adoptował mojej córki ani ja nie adoptowałam syna męża. Ja nie pracuję. Jeśli uwzględnimy czworo członków rodziny, nie przekroczymy kryterium dochodowego. Czy otrzymamy świadczenie na dwójkę dzieci?
Tak, ponieważ są Państwo w związku małżeńskim, będą Państwo potraktowani jako jedna rodzina, mimo że nie posiadacie Państwo wspólnego dziecka. Ponieważ jednak Pani nie jest rodzicem ani opiekunem prawnym syna męża, a mąż nie jest rodzicem ani opiekunem prawnym Pani córki, musicie Państwo złożyć dwa oddzielne wnioski – Pani mąż składa wniosek wpisując syna jako „pierwsze dziecko”, Pani – wpisując córkę jako „drugie dziecko”. Oboje jednak wykazują Państwo w dalszej części wniosku cały skład rodziny – mąż, żona i dwójka dzieci (we wniosku edytowalnym jest przewidziana następująca możliwość: syn/córka współmałżonka wnioskodawcy).

6.3 Wychowujemy troje dzieci w nieformalnym związku, w tym dwoje dzieci z poprzednich związków: moją córkę, syna mojego partnera oraz naszą wspólną córkę. Ja nie zarabiam, dochody do rodziny wnosi tylko partner. Jeśli podzielimy dochody przez 5, nie przekroczymy progu 800 zł. Czy będziemy potraktowani jako jedna rodzina i czy otrzymamy świadczenie także na pierwsze dziecko (najstarsza jest moja córka)?
Tak, ponieważ mają Państwo wspólne dziecko, zostaną Państwo potraktowani jako jedna rodzina, mimo braku ślubu. Ponieważ jednak Pani nie jest rodzicem ani opiekunem prawnym syna Pani partnera, ani partner nie jest rodzicem/opiekunem prawnym Pani córki, musicie Państwo złożyć dwa oddzielne wnioski – Pani składa wniosek wpisując córkę jako „pierwsze dziecko”, partner – wpisuje syna jako „drugie dziecko”. Co do najmłodszej, wspólnej córki, mogą Państwo zdecydować, kto z Państwa wpisze ją w swój wniosek. Oboje wykazują Państwo w dalszej części wniosku cały skład rodziny (we wniosku edytowalnym są przewidziane następujące możliwości: konkubent/konkubina, z którą wnioskodawca wychowuje co najmniej jedno wspólne dziecko, syn/córka konkubenta/konkubiny, z którym wnioskodawca wychowuje co najmniej jedno wspólne dziecko itd.)

6.4 Wychowujemy troje dzieci w nieformalnym związku – żadne z nich nie jest naszym wspólnym dzieckiem, ja mam dwójkę starszych dzieci, partner – jedno, najmłodsze. Wszystkie mieszkają razem z nami i są na naszym utrzymaniu. Mój średni miesięczny dochód z 2014 roku to ok. 2000 zł, partnera – ok. 1800 zł. Gdyby można było policzyć nas razem, nie przekroczylibyśmy progu 800 zł. Czy będziemy potraktowani jako jedna rodzina i dostaniemy świadczenie na wszystkie dzieci?
Nie. W odróżnieniu od małżeństw związki nieformalne, w których kobieta i mężczyzna nie mają żadnego wspólnego dziecka, nie są traktowane jak jedna rodzina dla celów ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego. Każde z Państwa będzie traktowane jak rodzic samotnie wychowujący dzieci. Biorąc pod uwagę kwoty dochodu, Pani otrzyma świadczenie na oboje dzieci (kwotę 2000 zł należy podzielić przez 3), a partner nie otrzyma świadczenia na swoje jedyne dziecko, ponieważ nie spełnia kryterium dochodowego (1800 zł należy podzielić przez 2).

6.5 Mieszkam z mężem, synkiem i teściową. Czy powinniśmy dopisać teściową do członków rodziny we wniosku i czy jej dochód (emerytura) będzie uwzględniony przy ustaleniu prawa do świadczenia na pierwsze dziecko?
Nie. Definicja rodziny przyjęta w ustawie do celu ustalenia prawa do świadczenia obejmuje małżonków (ewentualnie konkubentów, którzy mają co najmniej jedno wspólne dziecko, oraz opiekunów faktycznych) i pozostające na ich utrzymaniu dzieci. Dziadkowie dzieci nie są zaliczani do rodziny (nawet jeśli zamieszkują z rodziną). Tak więc dochód teściowej nie będzie brany pod uwagę (ani oczywiście ona sama jako członek rodziny).

7. WZORY DOKUMENTÓW; PODSTAWA PRAWNA

7.1 Wnioski i oświadczenia (stan 29.05.2018)

Wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego

Oświadczenie członka rodziny o dochodach innych niż dochody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych

Oświadczenie członka rodziny o wielkości gospodarstwa rolnego

7.2 Podstawa prawna

Stan prawny do dnia 31 lipca 2017 r.

Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 lutego 2016 r. w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o świadczenie wychowawcze
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 lutego 2016 r. w sprawie sprawozdań rzeczowo-finansowych z wykonywania zadań z zakresu świadczenia wychowawczego

Stan prawny od dnia 1 sierpnia 2017 r.

Ustawa z dnia 7 lipca 2017 r. o zmianie niektórych ustaw związanych z systemami wsparcia rodzin

Informacje o świadczeniu wychowawczym 1000 złotych na dziecko w naszym poradniku:

———————

Prowadzimy bezpłatne infolinie ekspertów i inne formy pomocy rodzicom. Jeżeli możesz wesprzyj nasze działania – można przekazać darowiznę w dowolnej kwocie lub zadeklarować regularne wsparcie, co pozwoli nam stabilnie planować dalsze działania.

28 2490 0005 0000 4500 2748 0168
Fundacja Rzecznik Praw Rodziców
ul. Steinhausa 2/52, 02-747 Warszawa

Możliwe są też wpłaty on-line przez Dotpay