• DOROTA DZIAMSKA, szefowa zespołu autorów podstawy programowej do klas I-III i przedzkola, konsultant metodyczny, ekspert Fundacji
Analiza scenariusza zajęć edukacyjnych dla uczniów szkoły podstawowej (klasy I – III) zawartego w publikacji Ośrodka Rozwoju Edukacji ORE pt. Szczepienia – profilaktyka chorób zakaźnych. Przykładowe scenariusze zajęć edukacyjnych.
Scenariusz zajęć edukacyjnych w klasach I – III opracowany i wydany przez Ośrodek Rozwoju Edukacji jako wzorcowa publikacja z której mają korzystać nauczyciele, powinien w swej konstrukcji być odzwierciedleniem koncepcji kształcenia zawartej w akcie normatywnym jakim jest podstawa programowa. Scenariusz przede wszystkim powinien zawierać:1. Prawidłowy cel ogólny zajęcia, którego źródłem jest cel ogólny edukacji wczesnoszkolnej podstawy programowej.2. Prawidłowo sformułowany logiczny temat, który szanuje rozumowanie dzieci na tym etapie kształcenia.3. Prawidłowo sformułowane cele operacyjne, czyli konkretne czynności praktyczne i intelektualne, które wykonywać będzie dziecko podczas proponowanych zajęć.4. Techniki i metody pracy proponowane przez autora scenariusza zajęć.5. Materiały i środki dydaktyczne potrzebne do realizacji zajęć. 6. Proponowany przebieg zajęć edukacyjnych szanujący trzy naturalne strategie uczenia się dziecka opisane w podstawie programowej (strategia percepcyjno – odtwórcza, percepcyjno – wyjaśniająca, percepcyjno – innowacyjna).7. Uwagi o realizacji zajęć – wskazanie zadań szkoły względem edukacji wczesnoszkolnej zawartych w podstawie programowej, które autor scenariusza wybiera do realizacji z uwagi na temat, czy poruszane zagadnienie w planowanym zajęciu edukacyjnym. Wskazanie takie może być opisem informacyjnym dla nauczyciela.
W przypadku scenariuszy wzorcowych, które mają wspomóc pracę nauczyciela autor powinien zastosować dodatkowe wyjaśnienia praktyczne, wskazujące na funkcję w rozwoju dziecka zastosowanych zabaw, ćwiczeń, zadań podczas realizacji zajęcia edukacyjnego.
Przedstawiona propozycja scenariusza zajęć edukacyjnych dla klas I – III pt. Szczepienia – tajna broń superbohaterów, zawiera:8. Nieprawidłowy cel ogólny zajęcia w postaci dwóch zadań, a nie celów. Celem ogólnym zajęcia edukacyjnego w edukacji wczesnoszkolnej jest zawsze wsparcie całościowego rozwoju dziecka, a nie jednostokowe np. utrwalenie czegoś, rozwinięcie czegoś. Cel ogólny odwołuje się do wsparcia we wszystkich obszarach rozwoju i może mieć przykładowe brzmienie ogólne np.:
– Wsparcie całościowego rozwoju podczas wycieczki do Parku Narodowego;
– Wsparcie całościowego rozwoju podczas eksploracji zagadnień związanych
z utrzymaniem zdrowia;
– Wsparcie całościowego rozwoju w zabawie tekstem literackim;
– Wsparcie całościowego rozwoju w trakcie turnieju matematycznych łamigłówek;
– Wsparcie całościowego rozwoju w procesie doświadczeń i eksperymentów związanych
ze światłem.
Przyjęty przez autorów scenariusza cel ogólny w brzmieniu „utrwalenie zachowań prozdrowotnych związanych z profilaktyką chorób zakaźnych” jest wymyślonym przez autorów zadaniem, a nie celem, przy czym prawidłowe zadanie z podstawy programowej w zakresie zdrowia brzmi:
organizacja zajęć:
a) dostosowanych do intelektualnych potrzeb i oczekiwań rozwojowych dzieci, wywołujących zaciekawienie, zdumienie i radość odkrywania wiedzy, rozumienia emocji, uczuć własnych i innych osób, sprzyjających utrzymaniu zdrowia psychicznego, fizycznego i społecznego (szeroko rozumianej edukacji zdrowotnej),
Przyjęty przez autorów scenariusza drugi cel ogólny w brzmieniu „rozwijanie postawy odpowiedzialności za zdrowie własne oraz innych” jest wymyślonym przez autorów zadaniem, a nie celem, przy czym prawidłowe zadanie z podstawy programowej w zakresie zdrowia brzmi:
organizacja zajęć:
c) wspierających aktywności dzieci, rozwijających nawyki i zachowania adekwatne do poznawanych wartości, takich jak: bezpieczeństwo własne i grupy, sprawność fizyczna, zaradność, samodzielność, odpowiedzialność i poczucie obowiązku,
Należy zauważyć, iż autorzy nieprawidłowych celów ogólnych, a także nieprawidłowych zadań w ich redakcji posłużyli się pojęciami takimi jak np. rozwijanie postawy odpowiedzialności. Dzieci w klasach I – III, nie są w stanie przyjąć, zinterioryzować jako własnych wartości związanych z odpowiedzialnością na tyle, aby wartość jaką jest odpowiedzialność, traktować w tym wieku jako postawę. Dzieci w tym wieku można nauczyć odpowiedzialnych zachowań prowadzących w przyszłości do przyjęcia przez już nastolatka postawy odpowiedzialności.
2. Nieprawidłowo sformułowany temat, nielogiczny, który nie szanuje rozumowania dziecka na
etapie wczesnoszkolnym.
Temat brzmi: Szczepienia – tajna broń superbohaterów.
Przede wszystkim szczepienia nie są tajne i nie mogą być jeżeli mają być zgodne z prawem. W sposób szczególny szczepienia w czasie ‘pandemii’ są nagłaśniane powszechnie przez media, dzieci spotykają się z zachęcaniem do szczepień w środkach komunikacji miejskiej, słysząc reklamy itd. Zatem szczepienia nie są tajną bronią, ale oficjalnym zjawiskiem. Drugi człon tematu, który wprowadza pojęcie superbohatera jest absurdalną supozycją, nadaniem znaczenia, któremu należy się przeciwstawić, uderza w godność dziecka, tworzy z dziecka przedmiot nacisku na wolną wolę rodziców, wykorzystując niewinne, czyste zwyczajne pragnienie dziecka o pozostaniu superbohaterem. Autorzy tegoż tematu zapomnieli, iż istnieją w szkołach dzieci, który dziadek, babcia i inni bliscy odeszli po zaszczepieniu, istnieją także mali uczniowie, których nauczyciel zmarł kilka miesięcy temu, a się zaszczepił. W jaki sposób zatem dziecko rozumieć będzie pojęcie superbohatera, gdy skonfrontuje je z własnym doświadczeniem?
Twórcy scenariusza zadrwili sobie z podstawy programowej która jasno i wyraźne wyznacza zadanie szkoły dla edukacji wczesnoszkolnej w momentach trudnych, nieprzewidywalnych, w sytuacjach gdy w otoczeniu dziecka pojawiają się zjawiska istotne dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju. Zadanie brzmi:
„systematyczne uzupełnianie, za zgodą rodziców, realizowanych treści wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikające z pojawienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju”;
To rodzice dzieci powinni zadecydować o poszerzeniu zagadnień dotyczących zdrowia w dyskusji z nauczycielem, aby ewentualne zajęcia edukacyjne dotyczące szczepień nie były sprzeczne z wolą rodziców w tej kwestii i nie służyły celom politycznym. Przedstawione zajęcie już w warstwie samego tematu dzieli dzieci na superbohaterów i tych które bohaterami nie są, tworząc przestrzeń aktywności dla nauczyciela i uczniów poza wartościami wychowania.
3. Cele operacyjne tylko w trzech przypadkach są konkretnymi czynnościami, które mogą być wykonane przez dzieci, to: słucha wypowiedzi, układa wyrazy z sylab, zdania z wyrazów oraz przestrzega zasad gry – zabawy ruchowej. Dwa pierwsze cele operacyjne mają swe odniesienie w proponowanych zajęciach, trzecie niestety jest martwym zapisem, bo w proponowanych zajęciach autorzy nie zawarli opisu żadnej gry lub zabawy ruchowej wymagającej przestrzegania reguł.
Pozostałe cele to czysta demagogia np. bierze aktywny udział w dyskusji, odwołując się do własnych doświadczeń. Pomijając fakt, iż branie udziału w dyskusji to nie czasownik operacyjny, nie wyznacza bowiem konkretnej czynności, w dyskusji można być słuchaczem, nadawcą informacji, odbiorcą informacji itp. Czasownik powinien brzmieć – dyskutuje, odpowiada na pytania, zadaje pytania itd., tak sformułowany cel zmusza jakoby dziecko do odwoływania się do własnych doświadczeń. Zatem istotą tej dyskusji, która opisana jest nieco w części nazwanej właściwą jest wzbudzenie grozy np. likwidacja miejsc pracy, ograniczone kontakty z dziadkami, ograniczenia w sklepach itd. Nie wszystkie dzieci będą w ogóle chciały brać udział w takiej dyskusji, a rozmowa taka specjalnie kierowana przez nauczyciela nie będzie wcale spełniać oczekiwań i potrzeb poznawczych dzieci. Większość uczniów zmęczona jest problematyką pandemii, a swe oczekiwania wiąże z realizacją długo oczekiwanych spotkań z kolegami i zabawy.
Kuriozalny jest także cel – poddaje analizie materiał graficzny i formułuje wnioski. Poddaje analizie materiał graficzny to nie czasownik operacyjny dla dzieci w tym wieku. Jaką czynnością będzie się posługiwało dziecko w takiej analizie, co konkretnie będzie robiło? Powtarzało wniosek nauczyciela na skutek opowieści o obrazku, także nauczyciela? Czasowniki operacyjne w takich sytuacjach są następujące: ogląda obrazek, wypowiada się na temat obrazka, czyta obrazek, rozmawia na temat obrazka, zadaje pytanie, nazywa obrazek. Twórcy scenariusza pomylili 7,8,9 letnie dzieci ze studentami.
Kolejnym kuriozalnym celem szczegółowym jest zapis – zna i stosuje podstawowe zasady mające wpływ na zahamowanie pandemii, przy czym w samej części właściwej i przebiegu zajęć nie ma w ogóle żadnego ćwiczenia, zadania, zabawy gdzie te zasady dziecko mogłoby stosować. Generalnie autorzy scenariusza widzą jedynie słuszną zasadę, czyli szczepienia. Zasad natomiast przeciwdziałających chorobom zakaźnym jest wiele: zdrowy tryb życia, częste mycie rąk, wietrzenie sal itd. Autorzy teoretycznie w źle sformułowanym celu ogólnym wspominają o profilaktyce chorób zakaźnych, aby ją rozumieć jako jedyną zasadę w formie szczepienia. To kolejna demagogia, a nie podejście naukowe. Kolejny cel szczegółowy zajęć dotyczy już samych szczepień. Autorzy uważają, że w wyniku zrealizowania przedstawionej propozycji zajęć dziecko będzie wiedziało, że szczepienia zapobiegają chorobom i ich rozprzestrzenianiu się. To chyba jednak za mało, przecież to samo dziecko jadąc tramwajem z mamą, z tatą słyszy reklamy szczepień z których dowiaduje się, że jednak będzie chore, ale przebieg choroby z uwagi na zaszczepienie będzie łagodniejszy. Pozostaje jednak pytanie w jaki sposób nauczyciel się dowie, że dziecko wie, że szczepienia zapobiegają chorobom i ich rozprzestrzenianiu się. Dziecko powinno wykonać jakąś czynność praktyczną, może także intelektualną, która to wskaże. Niestety autorzy takiej czynności nauczycielom nie wskazują, bo nie wiedzą jak zamienić czasownik nieoperacyjny wie, w czasownik operacyjny, który wskazuje na czynność będącą wskaźnikiem wiedzy dziecka. Pragnę zaznaczyć, iż cele operacyjne, czyli tzw. czynności do wykonania przez dziecko podczas zajęć nigdy nie zaczynają się od wyrazów: zna, wie, rozumie. Wyrazy te nie wskazują na konkretną czynność, która ma być ćwiczona, doskonalona podczas ćwiczeń, zabaw, zadań, gier, czyli podejmowanych przez dziecko aktywności podczas zajęć.
Zatem kolejny cel szczegółowy zajęć zaproponowany przez autorów – „ rozumie zależność między zdrowiem własnym a zdrowiem bliskich i osób z dalszego otoczenia” to nie czasownik operacyjny. To nie specjaliści przygotowywali propozycję tegoż scenariusza. Widać to po nieudanej próbie graficznej z ludzikami w kolorze zielonym, czerwonym i żółtym, która ponoć ma tę zależność dzieciom pokazać. Niestety mimo, iż ludziki się zaszczepiły, czyli są żółte na planszy po lewej stronie i także po prawej, mimo szczepienia plansza po prawej pokazuje więcej ludzików chorych, niż po lewej stronie. Przygotowując tę analizę przedstawiłam obrazek dziecku w wieku 8 lat. Chłopiec przeliczył natychmiast ludziki po lewej stronie: 21 żółtych – zaszczepione, 4 zielone – zdrowe, 2 czerwone chore. Przeliczył także ludziki po prawej stronie: więcej zaszczepionych – 22 żółte, mniej zdrowych – 2 zielone, więcej chorych 3 – czerwone. Zatem przedstawiona w scenariuszu grafika, którą mają posłużyć się nauczyciele przedstawia dokładnie odwrotny skutek, szczepienia tak wizualizowane dzieciom pokazują, iż zwiększanie liczby szczepień prowadzi do większej liczby zachorowań. Dokładniej jeden ludzik zaszczepiony zmienił zdrowie jednego ludzika w tej społeczności na chorobę.
4. Kolejnym elementem scenariusza zajęć powinny być techniki i metody. Autorzy znów lekceważą koncepcję podstawy programowej i nowoczesne podejście dydaktyczne wprowadzając pojęcie formy pracy, których już się w edukacji wczesnoszkolnej nie zapisuje, bowiem zawsze występują na zajęciach wszystkie. Natomiast przedstawione metody są zapisane, ale w przebiegu zajęć niektóre nie występują np. zabawa ruchowa, zabawa językowa. Zabawy ruchowej nie ma w ogóle, natomiast zabawy językowe w opisie nie są zabawami, nagle zamieniają się na zadania. I to bardzo nudne zadania.
5. Opisane materiały i środki dydaktyczne są także nieadekwatne do opisanych zajęć, choć niektóre np. wskazane materiały multimedialne są ciekawe i można całkiem sensownie podczas zajęć z dziećmi je wykorzystać. Autorzy wskazując narzędzie multimedialne nie potrafili wykorzystać jego zalet w proponowanych aktywnościach dzieci.
6. Proponowany przebieg zajęć zasługuje na najwyższą krytykę, jest propozycją o charakterze podawczym lekceważącą naturalne strategie uczenia się dzieci. Uczeń jest traktowany w tej propozycji jak gąbka, która ma wchłonąć zagadnienia nudnego i nieatrakcyjnego tematu. Począwszy od tematu przez grafikę propozycja wprowadza brak logicznego myślenia i naraża dziecko na porażkę, nudę, stratę czasu. Przede wszystkim jednak konstrukcja zajęcia jest nieadekwatna do koncepcji edukacji wczesnoszkolnej, która zakłada wspieranie rozwoju, a więc uczestnictwo dzieci w doświadczeniach z czterech jego obszarów. Cele operacyjne i przebieg zajęć powinien wskazywać nauczycielowi na organizację ćwiczeń i zabaw, które dotyczą sfery fizycznej, emocjonalnej, społecznej i poznawczej, a nie wyłącznie poznawczej.
7. Brak opisu funkcji ćwiczeń, zabaw, zadań podczas zajęć oraz odniesienia do zadań szkoły względem edukacji wczesnoszkolnej.
Wskazana propozycja istnieje w opozycji do zadań podstawy programowej.
W sposób szczególny uniemożliwia nauczycielowi : – wspieranie wielokierunkowej aktywności dziecka przez organizowanie sytuacji
edukacyjnych umożliwiających eksperymentowanie i nabywanie doświadczeń oraz poznawanie polisensoryczne, stymulujących jego rozwój we wszystkich obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym; – planową realizacja programu nauczania szanująca godność uczniów, ich naturalne
indywidualne tempo rozwoju, wspierająca indywidualność, oryginalność, wzmacniająca poczucie wartości, zaspokajająca potrzebę poczucia sensu aktywności własnej i współdziałania w grupie;
– organizację zajęć: dostosowanych do intelektualnych potrzeb i oczekiwań rozwojowych dzie-
ci, wywołujących zaciekawienie, zdumienie i radość odkrywania wiedzy, rozumienia emocji, uczuć własnych i innych osób, sprzyjających utrzymaniu zdrowia psychicznego, fizycznego i społecznego (szeroko rozumianej edukacji zdrowotnej);
– organizację zajęć: umożliwiających nabywanie doświadczeń poprzez zabawę, wykonywanie eksperymentów naukowych, eksplorację, przeprowadzanie badań, rozwiązywanie problemów w zakresie adekwatnym do możliwości i potrzeb rozwojowych na danym etapie oraz z uwzględnieniem indywidualnych możliwości każdego dziecka;
– organizację zajęć: wspierających aktywności dzieci, rozwijających nawyki i zachowania ade- kwatne do poznawanych wartości, takich jak: bezpieczeństwo własne i grupy, sprawność fizyczna, zaradność, samodzielność, odpowiedzialność i poczucie obowiązku,;- systematycznego uzupełniania, za zgodą rodziców, realizowanych treści wychowawczych o nowe zagadnienia, wynikające z pojawienia się w otoczeniu dziecka zmian i zjawisk istotnych dla jego bezpieczeństwa i harmonijnego rozwoju;
